13 - 06 - 2024

Zmiana ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Informuję, że 7 czerwca 2024 r. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę z 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, która ma wejść w życie 1 lipca 2024 r.

Ustawa ta przewiduje istotne zmiany w systemie wsparcia dla obywateli Ukrainy, mające wpływ na realizację zadań określonych w art. 29-32 ustawy zmienianej, m.in.:

Wynikające z art. 1 ust. 2 rozszerzenie zakresu osób objętych przepisami ustawy o dwie kategorie cudzoziemców, tj. o małoletnie dzieci obywateli Ukrainy oraz o małoletnie dzieci małżonków obywateli Ukrainy, nieposiadające obywatelstwa ukraińskiego. W obu przypadkach chodzi o osoby, które same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego. Zmiana ma na celu rozszerzenie zakresu podmiotowego kategorii cudzoziemców, którzy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą korzystać z tymczasowej ochrony w oparciu o przepisy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy […].
Wynikające z art. 2 ust. 1 i 2:
- przedłużenie do dnia 30 września 2025 r. okresu, w którym pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy, którzy przybyli na to terytorium w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, jest uznawany za legalny oraz związanego z tym dostępu m.in. do świadczeń zdrowotnych, rodzinnych i socjalnych, świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz możliwości pobytu w obiektach zbiorowego zakwaterowania;
- wyłączenie spod regulacji ustawy dzieci urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich ojcem jest obywatel polski albo obywatel innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Wynikające z art. 4:
- wprowadzenie obowiązku złożenia wniosku o PESEL ze statusem UKR niezwłocznie po przybyciu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 2).
Ze względu na obowiązek posiadania ważnego dokumentu podróży (paszportu) mogą zdarzyć się przypadki, w których termin uzyskania PESEL UKR będzie dłuższy niż 30 dni;
- dodanie ust. 13d, wprowadzającego nowy status w rejestrze PESEL – CUKR.
W przypadku uzyskania karty pobytu we wprowadzanym ustawowo uproszczonym trybie (art. 42c-v), status UKR zostanie automatycznie zmieniony na status CUKR, ponieważ osoba uzyska nowy tytuł pobytowy (zezwolenie na pobyt czasowy) umożliwiający jej legalny pobyt w Polsce w miejsce dotychczasowej ochrony tymczasowej. Tym samym w dniu odbioru karty pobytu zakończy się możliwość korzystania przez obywatela Ukrainy z uprawnień stanowiących pochodną posiadania statusu pobytowego na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy;
- doprecyzowanie daty rejestracji statusu UKR w przypadku jego przywrócenia oraz ponownego nadania. Z uwagi na konieczność zachowania ciągłości posiadania statusu UKR, datą przywrócenia statusu będzie data jego utraty, a datą ponownego nadania statusu – data ponownego wjazdu (ust. 17b i 17h);
Wynikające z art. 29 w zakresie ustalania sytuacji osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej tj. uchylenie ust. 3 dotyczącego nie przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego w postępowaniu o przyznanie świadczeń.
Rodzinny wywiad środowiskowy jest podstawowym narzędziem pozwalającym na ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej i korzystających z takich świadczeń. Ustalenia wywiadu służą również prowadzeniu pracy socjalnej z tymi osobami i rodzinami, w celu pomocy w wyjściu z trudnej sytuacji życiowej. Ponieważ obecnie instytucje państwowe w Ukrainie funkcjonują i jest możliwość uzyskania niezbędnych dokumentów potwierdzających dane zawarte w wywiadzie, w stosunku do obywateli Ukrainy mogą być stosowane te same procedury, które dotyczą obywateli polskich i innych grup cudzoziemców.
Zachodzi domniemanie, iż w toku załatwiania różnych spraw urzędowych w Polsce niektóre dokumenty mogące służyć jako dowód w postępowaniach o przyznanie świadczeń zostały już przetłumaczone na język polski, a część dokumentów wydana została przez polskie instytucje np. orzeczenia o niepełnosprawności.
Ustawa w art. 18 wprowadza przepis przejściowy wskazujący na odbieranie od obywateli Ukrainy, tak jak dotychczas, jedynie oświadczenia o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej, w przypadku postępowań wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. Uzasadnione jest to charakterem świadczeń z pomocy społecznej zabezpieczających niezbędne potrzeby osób i rodzin, i co za tym idzie koniecznością niezwłocznego podejmowania decyzji, bez przedłużania dodatkowym wymogiem przeprowadzenia wywiadu w sytuacji gdy postępowanie już trwa i obywatel Ukrainy wraz z wnioskiem o świadczenie złożył już oświadczenie o swojej sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej zgodnie z dotychczasowym wymogiem.
Wynikające z uchylenia art. 30, który to przepis był bardzo rzadko stosowany, ponieważ najczęściej członkowie rodziny obywateli Ukrainy mieli prawo do pomocy społecznej na podstawie art. 29 ustawy specjalnej lub na podstawie art. 5 ustawy o pomocy społecznej.
Ustawa w art. 19 wprowadza przepis przejściowy dający możliwość przyznania świadczeń z pomocy społecznej osobom uprawnionym na podstawie art. 30 ustawy zmienianej, jeśli postępowania o te świadczenia zostały wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej.
Wynikające z uchylenia art. 31, oznaczające brak kontynuowania wypłat jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł od 1 lipca 2024 r.
Wygaszenie świadczenia wynikającego z art. 31 w wysokości 300 zł na osobę przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe, wynika z faktu, iż utraciło ono swój pierwotny charakter. Świadczenie to miało służyć jako szybka pomoc dla uchodźców, którzy uciekali ze swoich miejsc zamieszkania w związku z rozszerzaniem się w pierwszych dniach wojny strefy działań wojennych w Ukrainie. Uchodźcy ci często nie dysponowali podstawowymi przedmiotami codziennego użytku oraz nie dysponowali żadnymi środkami finansowymi. Oprócz pomocy rzeczowej umożliwiono im uzyskanie jednorazowego, nadzwyczajnego świadczenia w wysokości 300 zł. Obecnie, świadczenie to straciło swoją podstawową funkcję, a uchodźcy mogą otrzymać wsparcie w obiektach zbiorowego zakwaterowania.
Ustawa wprowadza w art. 20 przepis przejściowy dający możliwość przyznania świadczeń osobom uprawnionym na podstawie art. 31 ustawy zmienianej, jeśli postępowania o te świadczenia zostały wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej.
Wynikające z dodania art. 31¹, umożliwiającego (w przypadku dużego napływu obywateli Ukrainy uciekających przez wojną), ministrowi właściwemu do spraw polityki społecznej, wprowadzenie w drodze rozporządzenia na czas oznaczony możliwości wypłaty obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy i który został wpisany do rejestru PESEL, jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe. W ust. 2-10 uregulowane zostały zasady realizacji zadania w tym trybie.
Wynikające z art. 64b w zakresie przywrócenia na okres 1.07.2024 – 30.09.2025 r. możliwości świadczenia usług psychologicznych na rzecz obywateli Ukrainy przez przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy posiadających odpowiednie wykształcenie uzyskane w Ukrainie.
Wynikające z art. 14 wprowadzenie odesłania do przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1270 z późn. zm.) w sprawach dochodzenia zwrotu środków przekazanych z Funduszu Pomocy.
W dodanych ust. 34–37 została uregulowana kwestia zwrotu środków udzielonych z Funduszu Pomocy w części, w jakiej zostały one niewykorzystane, pobrane nienależnie, pobrane w nadmiernej wysokości lub wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem.